Niedźwiedź polarny[6][7][8], niedźwiedź biały[7] (Ursus maritimus) – gatunek dużego ssaka drapieżnego z rodzinyniedźwiedziowatych, zamieszkującego Arktykę. Jest drapieżnikiem szczytowym w zasięgu swojego występowania. Grube futro i warstwa tłuszczu chronią go przed zimnem. Włosy tworzące sierść niedźwiedzia są półprzezroczyste; sierść jako całość ma zazwyczaj kolor biały lub kremowy, przez co umożliwia zwierzęciu dobry kamuflaż. Skóra ma barwę czarną[9]. Niedźwiedź polarny ma krótki ogon i małe uszy, co pomaga mu redukować utratę ciepła. Stosunkowo mała głowa i długie, zwężające się ku tyłowi ciało nadają mu opływowy kształt przydatny do pływania. Jest ssakiem prowadzącym niemal morski tryb życia, potrzebującym do przetrwania jedynie kawałka pływającego lodu i żywności znajdowanej w wodzie oraz miejsca do urodzenia i odchowania młodych. Jego systematyczna (łacińska) nazwa Ursus maritimus oznacza „niedźwiedź morski”. Przystosował się do życia na lądzie, morzu i lodzie[10].
Naukowcy i klimatolodzy uważają, że zanikanie lodu morskiego w wyniku globalnego ocieplenia może być znaczącym czynnikiem zmniejszającym możliwości przetrwania tego gatunku jeszcze w ciągu XXI wieku[11][12]. Systematyczne badania prowadzone przez International Union for the Conservation of Nature w latach 2005-2009 wykazały, że w 8 z 19 znanych subpopulacji niedźwiedzia polarnego liczba osobników spadła, w 1 wzrosła a w 3 była stała. Brak jest danych wystarczających do zaklasyfikowania pozostałych siedmiu[13].
Niedźwiedzie polarne to jedne z największych niedźwiedzi. Obok kodiaka są obecnie największymi żyjącymi drapieżnikamilądowymi. Samce mogą ważyć dwa razy tyle co tygrys syberyjski. Większość dorosłych samców waży 300-700 kg i osiąga długość 2,4-3,0 m. Wysokość w kłębie samca niedźwiedzia to natomiast 1,3-1,5 m. Stojąc pionowo, dorosły samiec może osiągnąć wysokość do 3,35 m. Samica jest zwykle ok. dwa razy mniejsza i waży w granicach 150-300 kg, mierząc 1,9-2,1 m długości[14][15]. Po urodzeniu młode niedźwiadki ważą tylko 600-700 g. Największym opisanym niedźwiedziem był rekordowy duży samiec ważący 1002 kg, zabity w Kotzebue Sound w północno-wschodniej Alasce w 1960[16]. Przy stosunkowo małej i wąskiej głowie u niedźwiedzi czoło przebiega w niemal prostej linii do grzbietu nosa. Szyja niedźwiedzia jest stosunkowo długa, a uszy małe i okrągłe. Stopy są długie (około 30 cm) i bardzo szerokie (około 25 cm), palce częściowo spięte błoną pławną, która podczas pływania pełni funkcję płetw. Mocne, krótkie i ostre pazury są przydatne do przytrzymywania zdobyczy.
Futro niedźwiedzia polarnego nie jest białe, tylko przezroczyste. Tworzą je tysiące włosów wypełnionych powietrzem, które chronią go przed zimnem. Światło odbija się od futra, dając wrażenie, że jest białe. Skóra niedźwiedzia polarnego jest czarna, dzięki czemu pochłania promienie słoneczne, które ogrzewają jego ciało[17].Z wiekiem futro żółknie. Futro działa jak miniaturowa szklarnia, która zamienia światło słoneczne na ciepło potrzebne do ogrzania ciała, pochłaniane przez czarną skórę niedźwiedzia.
Zesztywniałe włosy na poduszeczkach jego łap zapewniają izolację w trakcie chodzenia po śniegu i lodzie. W odróżnieniu od innych ssaków Arktyki, niedźwiedzie polarne nie zmieniają latem swojego futra na ciemniejsze.
Kiedyś przypuszczano, że włosy futra służyły jako włókno optyczne przewodzące światło do czarnej skóry, gdzie mogło być pochłaniane – hipoteza ta została obalona przez niedawne badania[18]. Grubypodszerstek pełni rolę izolacyjną: niedźwiedzie polarne zbytnio przegrzewają się przy temperaturach wyższych niż 10 °C, są niemal niewidoczne na fotografiach w podczerwieni; zaobserwować można tylko oddech i pysk[19].
Futro niedźwiedzi trzymanych w niewoli w ciepłych i wilgotnych warunkach nabiera bladozielonego zabarwienia. Jest to spowodowane rozwijaniem się glonów we włosach – w wyjątkowo gorących warunkach, puste rurki włosów dostarczają doskonałego schronienia glonom. Wprawdzie glony są niegroźne dla niedźwiedzi, ale przysparza to kłopotów ogrodom zoologicznym i zwierzęta są czasami kąpane w roztworze soli albo łagodnym roztworze nadtlenku wodoru w celu przywrócenia włosom białego koloru.
Niedźwiedź polarny jest najbardziej mięsożernym członkiem rodziny niedźwiedziowatych i jednym z najczęściej polujących na ludzi, ma znakomity węch. Głównym jego pożywieniem są foki, szczególnie nerpy, na które poluje czatując przy otworach lodowych, przez które foki łapią powietrze lub skradają się do sztuk leżących na lodzie. Zabijają je jednym uderzeniem łapy. Zimą polują także na ptaki, gryzonie, skorupiaki, kraby, białuchy, młode morsy, okazjonalnie piżmowoły lub renifery i bardzo rzadko na inne niedźwiedzie polarne.Renifery i piżmowoły łatwo uciekają niedźwiedziom polarnym, ponieważ niedźwiedź szybko się przegrzewa, dlatego jego pożywieniem są prawie wyłącznie foki i młode morsy. Żywi się też padliną morsów i wielorybów, kiedy późnym latem i wczesną jesienią patroluje wybrzeże. Przy jednej padlinie może gromadzić się od 10 do 20 niedźwiedzi. W ciągu roku w poszukiwaniu pokarmu niedźwiedź polarny pokonuje około 15 tys. km. By przeżyć, musi zabić średnio 50-75 fok rocznie. Niedźwiedzie rzadko zabijają dorosłe morsy, które są od nich dwukrotnie cięższe, jednak takie sytuacje także są znane[31]. Ludzie i większe osobniki ich własnego gatunku są jedynymi drapieżnikami zabijającymi niedźwiedzie.
Jako drapieżnik, który w znacznym stopniu żywi się innymi ssakami drapieżnymi zjadającymi ryby, niedźwiedź polarny spożywa wielkie ilości witaminy A, która jest przechowywana w ich wątrobie. W przeszłości, ludzie zatruwali się zjadając niedźwiedzią wątrobę[32]. Chociaż niedźwiedzie są głównie drapieżnikami, latem ich dieta staje się bardziej urozmaicona. Spożywają wtedy małe ssaki, ptaki zakładające gniazda na ziemi, jaja, lisy polarne, małe gryzonie, jak również jagody, korzenie, listownicowce, wodorosty, trawy, małże i mchy.
Niedźwiedzie polarne są znakomitymi pływakami, zaobserwowano osobniki na pełnych wodach arktycznych, ponad 90 km od lądu. Potrafią także nurkować. W niektórych przypadkach spędzają połowę czasu na krach lodowych. Ich dwunastocentymetrowej grubości warstwa tłuszczu oprócz właściwości izolacyjnych dodaje im elastyczności. Od niedawna w poszukiwaniu pokarmu muszą pływać dłużej niż zazwyczaj, z powodu regresji lodów od 2005 r.[33]
Niedźwiedzie polarne są agresywne, ciekawe i potencjalnie niebezpieczne dla człowieka. Dzikie niedźwiedzie polarne w przeciwieństwie do innych niedźwiedzi nie boją się ludzi. Szybko starają się ocenić przydatność każdego napotkanego zwierzęcia do spożycia.
Tak jak inne gatunki niedźwiedzi, lubią odpady powstające w wyniku ludzkiej ingerencji w środowisko. Na wysypisku w Churchill zaobserwowano, że często wygrzebująsmar i olej silnikowy[34].