Panda wielka[3], niedźwiedź bambusowy (Ailuropoda melanoleuca) – gatunek drapieżnego ssaka z rodzinyniedźwiedziowatych (Ursidae).
Panda wielka zamieszkuje lasy bambusowe na wysokości 1200–4100 m n.p.m.[2] (zimą schodzi do 800 m n.p.m.). Jej przynależność do drapieżnych nie ulega wątpliwości, jednak w rzeczywistości odżywia się pędami roślin (głównie bambusa), nie gardzi też rybami i małymi gryzoniami. Zaliczenie pandy do zwierząt drapieżnych spowodowane jest budową jej układu pokarmowego. Jest on zbudowany jak u zwierząt spożywających pokarm mięsny. Z tego powodu panda musi jeść bardzo dużo, nawet do 40 kg dziennie. Spowodowane jest to tym, że panda trawi tylko 25% spożytego pokarmu (gdy na przykładkrowy trawią 80% spożytego pokarmu)[4]. Przez długi czas była zaliczana do rodziny szopowatych jako odległy krewnypandy małej, jednak badania genetyczne wykazały, że panda wielka jest spokrewniona z niedźwiedziami, od których oddzieliła się we wczesnym rozwoju rodziny niedźwiedziowatych. Jej najbliższym krewnym jest niedźwiedź andyjski.
Panda wielka należy do zwierząt narażonych na wyginięcie, głównie wskutek stopniowego ograniczania obszarów dla niej dostępnych, ale także niskiej rozrodczości.
Panda wielka zamieszkuje łańcuchy górskie położone w prowincjach Syczuan, Gansu i Shaanxi w Chińskiej Republice Ludowej. Klimat, w którym żyje, jest zimny i wilgotny. Na wysokości 1600–2000 m n.p.m. rośnie las liściasty, w którym niektóre rośliny nie tracą liści na zimę. Panda odwiedza czasami te okolice, zwłaszcza w okresie wzrostu młodych pędówbambusa. Na wysokości 2000–2600 m n.p.m. występuje las mieszany, powyżej zaś, do wysokości 3600 m n.p.m., rośnie las iglasty. Kolejne piętra roślinności to roślinność alpejska, nagie skały oraz strefa wiecznych śniegów, lecz panda nie przekracza granicy lasów iglastych. Jej siedliska występują na wysokości 2500–3200 m n.p.m. Schodzi ona regularnie do wysokości 2000 m n.p.m., a niżej – rzadko. Poszycie wszystkich lasów, w których występuje panda, jest utworzone przez bambusy. Zarośla bambusowe, będące dla pandy jednocześnie i kryjówką, i – przede wszystkim – źródłem pokarmu, są chronione przez wysokie drzewa. Niestety, coraz więcej lasów tworzących środowisko pandy jest wycinanych przez ludzi podpola uprawne.
Futro pandy – białe lub żółtawe z czarnymi obwódkami – pozwala kamuflować się zwierzęciu w półcieniu bambusowego poszycia. Sierść stanowi także doskonałą ochronę przed zimnem. Długość włosów wynosi 3–10 cm, zależnie od okolicy ciała. Futro jest nasączone wydzieliną łojową i chroni pandę przed deszczem i śniegiem. Głowa pandy jest okrągła, krótka, szeroka i masywna. Jarzmowe łuki są bardzo silnie wykształcone, dzięki czemu stanowią dobre miejsce przyczepu dla mięśni żuchwowych. Panda nie porusza ani wargami, ani uszami, aby zamanifestować agresję. Panda ma 40 zębów: siekacze 3/3, kły 1/1, przedtrzonowe 4/4 lub 3, trzonowce 2/3. Zęby uległy przystosowaniu do spożywanego pokarmu – zęby trzonowe i tylne przedtrzonowe mają szerokie powierzchnie trące. Dwie czarne obwódki wokół oczu pandy sprawiają, że trudno jest zobaczyć ich wyraz. Źrenice są pionowo ustawione, przez co przypominają źrenice kotów. Wnętrze przełyku jest pokryte wytrzymałą, zrogowaciałą wyściółką, żołądek zaś wyposażony jest w grube ściany mięśniowe, chroniące go przed ostrymi odłamkami łodyg bambusowych. Kończyny przednie pandy wyposażone są w „szósty palec”, ruchliwy i przeciwstawny do pozostałych. Powstał on na skutek rozwoju jednej z kości nadgarstka. Wyposażony jest w dodatkową opuszkę na powierzchni podeszwowej łapy. Dzięki temu przystosowaniu łodygi bambusa nie wyślizgują się pandzie z łap.
Panda jest zwierzęciem stopochodnym, porusza się w charakterystyczny sposób, z łapami zwróconymi do wewnątrz i nisko opuszczoną głową. Potrafi stawać na tylnych łapach, nie umie jednak poruszać się w tej pozycji. Ponadto czasami kłusuje lub galopuje. Wspina się na drzewa.
Pandy zwykle żyją samotnie. Zajmują one rewir o powierzchni 4-6,5 km². Wędrują po swoim terytorium w poszukiwaniu nowych pędów bambusa powoli, aby oszczędzać energię. Najbardziej aktywne są o świcie i zmierzchu, lecz spotyka je się także w nocy i w dzień. Terytoria samców i samic są jednakowej wielkości. Są to niewielkie powierzchnie porównywalne do terytoriówniedźwiedzia brunatnego. Pandy jednak nie przemierzają regularnie całego terytorium. Dorosłe samice zachowują odstęp między swoimi terytoriami, który wynosi około 30 ha, natomiast samce nie wahają się zbliżyć do innego przedstawiciela gatunku podczas swoich wędrówek.
Zwierzęta te raczej nie kontaktują się ze sobą. Ich twarz jest mało wyrazista przez czarne plamy na białym futrze, przez co nie mają one wyraźnej mimiki. Komunikują się czasami za pomocą głosów, szczególnie w okresie rozrodczym, kiedy to zwierzęta te stają się hałaśliwe. Komunikują się także poprzez sygnały węchowe. Mają one ukryte pod krótkimi ogonami dwa gruczoły okołoodbytowe, którymi znaczą drzewa na swoim terytorium. Zachowanie to dotyczy przede wszystkim samców. Znaki te pozostawiane są zwykle na drogach, którymi przechadza się panda, rzadziej na granicach terytorium. Czasami zwierzęta te zostawiają także na tych samych drzewach ślady pazurów. Pandy rzadko przebywają razem. W pary łączą się jedynie w okresie reprodukcji. Jedynie młode, które nie osiągnęły jeszcze dojrzałego wieku, dzielą chwilowo to samo terytorium.
Głównym pożywieniem pandy jest bambus. Od listopada do marca je wyłącznie liście i młode łodygi, zawierające mniej błonnika i więcej składników odżywczych, od kwietnia do czerwca zjada także starsze łodygi, natomiast od lipca do października prawie wyłącznie liście.
Bambus jest mało wydajnym źródłem pokarmu, a układ pokarmowy pandy odziedziczony po drapieżnych przodkach jest mniej efektywny niż u innych roślinożerców. W trawieniu roślin pandom znacznie pomaga flora jelitowa. Panda zjada codziennie do 12,5 kg bambusa i defekuje ponad 100 razy dziennie. To wyspecjalizowanie pokarmowe było długo uznawane za ewolucyjną ślepą uliczkę, która stanowi zagrożenie dla gatunku. Współcześnie uważa się jednak, że obfitość tego źródła pokarmu daje przeważające korzyści i specjalizacja nie stanowi zagrożenia sama z siebie, jeżeli tylko pandy mają do dyspozycji wystarczająco duży obszar[2].
Bambus nie jest jedynym pożywieniem pandy. Zjada ona także inne rośliny trawiaste, a czasami nawet ryby, gryzonie, jajka,miód lub szczekuszki. Jej układ pokarmowy nie jest jednak tak dobrze przystosowany do wegetariańskiej diety, panda trawi bowiem jedynie 17% zjadanego bambusa (zwierzęta roślinożerne trawią 80% zjadanego jedzenia). Dlatego też panda poświęca 16 godzin dziennie na zdobywanie pożywienia.